Portretrecht, hoe zit dit ook al weer?

Als fervent hobbyfotograaf heb ik al verschillende keren de discussie meegemaakt wat nu wel en niet mag met een zelfgemaakte foto waarop personen zijn afgebeeld. ‘Jij kent de wet, jij hoort dit te weten’ is ook bij deze discussie een bekende uitspraak. Veel fotografen weten wel ongeveer hoe het zit, maar toch bestaat er nog veel onduidelijkheid. In dit artikel wordt dan ook de huidige stand van zaken omtrent het portretrecht duidelijk gemaakt.

Wat is portretrecht nu precies? De dikke van Dale omschrijft een portret als ‘een geschilderde, getekende of gefotografeerde afbeelding van een mens’. Wanneer een foto wordt gemaakt van een persoon, heeft de fotograaf auteursrecht en de geportretteerde portretrecht. Het probleem van de discussie ligt hem niet zozeer in het maken van de foto, als wel in het verspreiden van de foto. Waar het auteursrecht de fotograaf beschermt tegen het verspreiden van diens foto, doet het portretrecht dit voor de gefotografeerde persoon. Binnen het portretrecht zijn twee soorten portretten: het portret dat in opdracht is gemaakt en het portret dat niet in opdracht is gemaakt.

Het portret zonder opdracht

Wanneer je bij dat ene leuke straatje om de hoek of in een grote stad op vakantie een foto maakt, is de kans groot dat er een of meerdere personen op staan. Het zou gekkenwerk zijn om ieder persoon die zichtbaar is aan te spreken met de vraag of je de foto mag publiceren. En dat hoeft ook niet. Een foto die zonder opdracht is gemaakt mag namelijk zonder toestemming van de geportretteerde(n) worden gepubliceerd. Hier zit wel een kleine maar aan. Er moet namelijk wel rekening worden gehouden met de (vaak commerciële of privacy) belangen van de persoon. Heeft deze persoon een redelijk belang tegen publicatie van de foto, dan moet het recht van de publicist om de foto te verspreiden, wijken voor het recht van de geportretteerde persoon. Dit hangt altijd af van de omstandigheden van het geval. Dit commerciële belang is steeds vaker terug te zien bij bijvoorbeeld populaire topsporters. Zo werd eind augustus 2017 een schadevergoeding toegewezen aan oud-profvoetballer Edgar Davids omdat een poppetje in een computerspel te veel op hem leek. In september 2017 won Formule 1-coureur Max Verstappen de rechtszaak tegen Picnic, waarin hij zich verzette tegen het gebruik van een lookalike in een reclamespotje.

Het portret met opdracht

De regels over het portret met opdracht zijn net iets anders. Voor dergelijke portretten is over en weer toestemming vereist. Aan de ene kant mag de fotograaf bepalen waar zijn foto’s worden gepubliceerd en of hij hier bijvoorbeeld wel of geen geld voor vraagt. Aan de andere kant heeft de geportretteerde wel degelijk inspraak. De fotograaf mag niet zomaar zonder toestemming van de geportretteerde een foto publiceren. Maar dat wil ook weer niet zeggen dat de geportretteerde alles mag. Ook diegene dient toestemming aan de fotograaf te vragen wanneer hij de foto ergens (anders dan in eerste instantie afgesproken) wil laten publiceren, tenzij het gaat om publicatie in een nieuwsblad of tijdschrift en de naam van de auteur wordt vermeld. Toestemming van alle partijen is dus belangrijk!

Foto’s op sociale media

In het huidige selfie-tijdperk worden duizenden zo niet miljoenen selfies, ofwel het ouderwetse zelfportret, op sociale media geplaatst. Bij het maken van een selfie is men zowel fotograaf als geportretteerde. Hoe zit het dan met het auteurs- en portretrecht op het moment dat een foto op sociale media wordt geplaatst? Natuurlijk blijft de maker van de selfie de rechthebbende, maar door het plaatsen van een foto op sociale media wordt, vaak zonder daar bewust van te zijn, een stukje controle uit handen gegeven. Sociale media zoals Facebook en Instagram hebben vrijwel altijd een bepaling opgenomen in de algemene voorwaarden, waaruit blijkt dat de gebruiker van het account toestemming geeft voor het gebruik van diens foto’s. Zo mogen de foto’s van de selfiemaker bijvoorbeeld gebruikt worden voor reclamedoeleinden binnen dat kanaal.

Men kan zich afvragen of de wet nog wel van deze tijd is. Met de steeds meer geavanceerde technieken wordt het steeds lastiger het auteurs- en portretrecht te definiëren. Nationale- en internationale wetgeving omtrent dit onderwerp blijft continue in ontwikkeling, met als gevolg een nieuwe internationale verordening later dit jaar. Tegen die tijd meer over het portretrecht.